Media kultury w refleksji antropologicznej: mowa, pismo, druk.
Ćwiczenia (28 h)
Ćwiczenia, prowadzone w Collegium Civitas od semestru letniego 2008 r., odwołujące się do problematyki antropologii słowa i historii kultury, widzianej z perspektywy przemian dominujących technik komunikacyjnych i ich wpływu na kształt życia społecznego.
Założenia i cele:
Celem przedmiotu jest przygotowanie studentów do pojmowania doświadczenia kulturowego, związanego ze słowem (praktyk słownych, gatunków mowy, stylów czy wzorów komunikacji itd.) jako ważnego aspektu życia społecznego. Praktyki słowne towarzyszą ludziom od początku ich dziejów, a każde niemal doświadczenie kulturowe jest – par exellence – doświadczeniem słownym. Chodzi zatem o zapoznanie się z repertuarem zmiennych funkcji słowa, a przez powiązanie przemian komunikacji z technikami przekazu i technologiami (takimi jak słowo mówione, pismo, druk, Internet), o stworzenie obrazu dziejów kultury, na które składają się następujące po sobie typy kultur: oralna, piśmienna, druku i elektroniczna kultura Internetu. Taka wizja historii kultury ukazuje człowieka jako homo communicans, co w dzisiejszej refleksji humanistycznej staje się jednym z podstawowych sposobów widzenia kultury, życia społecznego i praktyk codzienności. Przez opisanie – w powyższym kontekście – instytucjonalnego charakteru kultury słowa (poprzez analizę działania różnych instytucji i instytucjonalizacji kultury współczesnej i dawnej) będzie się wskazywać na podstawowe aspekty doświadczenia człowieka. Duży nacisk na współczesność pozwoli na ukazanie ciągłości, wagi i stałej obecności różnorodnych praktyk słownych także w dzisiejszym wielomedialnym świecie. U podstaw zajęć leży przekonanie, że analiza współczesnej rzeczywistości społecznej wiąże się z badaniem skutków działania i nowego statusu środków przekazu oraz wskazywaniem konsekwencji ich pośredniczącej roli w odbiorze rzeczywistości. Świat społeczny ulega medializacji i makdonaldyzacji, przez co podstawową sprawą jest badanie procesów konsumpcji, opartych na dostarczaniu odbiorcy przyjemności, a zatem także ukazywanie innych, pozakonsumpcyjnych ról i zadań słowa (i jego mediów).
Plan zajęć:
- Wprowadzenie. Kultura jako komunikacja. Język jako kryterium kultury. Pierwotnie ludzki charakter języka, pierwotnie językowy charakter człowieka. Językowy obraz świata. Komunikacja, kontekst, działanie słowne
- Oralność. Psychodynamika oralności. Cechy kultury oralnej. Słowo jako zdarzenie. Formuliczność przekazu oralnego. Pamięć oralna. Znaczenie oralności w doświadczeniu ludzkim. Słowo i jego moce (władza, świętość, wiedza)
- Praktyki kultury oralnej. Mit, magia, działanie słowem, skuteczność symboliczna w kulturze tradycyjnej. Społeczne funkcje słowa i mówienia w kulturach oralnych
- Pismo. Narodziny cywilizacji (nauka, miasto, demokracja). Pismo a typ świadomości i nowa episteme, charakter przekazu pisanego. Uobecnianie przez tekst. Religie “księgi” (uniwersalizacja religii)
- Mowa a pismo. Zmiana techniki komunikacji jako zmiana kultury. Opozycje kultury oralnej i piśmiennej
- Druk. Narodziny galaktyki Gutenberga i cechy nowej cywilizacji
- Dzieje kultury druku. Plakat, gazeta, powieść. Narodziny masowego czytelnictwa, drukarnia jako przedsiębiorstwo kapitalistyczne i autor w poszukiwaniu zysku i sensu
- XX-wieczne instytucje kultury druku i ich przemiany. Typy odbioru, specjalizacja nadawców, ideologiczne uwikłania produkcji kulturalnej. Społeczna sytuacja książki dziś. Przełomy w kulturze literackiej (przełom 1989 r. i poprzednie). Znaczenie instytucji kultury i ich przemian dla typu kultury i doświadczenia kulturalnego odbiorców
9-10. Współczesne instytucje kultury literackiej. Czasopisma kulturalne, gazety, wydawnictwa, cenzura, księgarnie, biblioteki, instytuty badawcze, instytucje promocyjne i upowszechniające kulturę literacką. Publiczność literacka, typy współczesnego uczestnictwa w kulturze literackiej
- Wobec nowych technologii. Słowo Internetu. Cechy komunikacji internetowej: komunikacyjność, hipertekstowość, interaktywność
- Hipertekst jako forma organizacji tekstu i myślenia
- Polska powieść on line i sztuka w Internecie. Nowe przestrzenie słowa
- Instytucje kultury słowa w Internecie: przemiany instytucji książki w nowym medium, nowe instytucjonalizacje (blog, forum dyskusyjne, strona domowa, portal)
- Słowo poddane manipulacji. Propaganda, rewolucja, ideologia. Makdonaldyzacja mediów, obniżenie jakości komunikacji społecznej, problem relacji rzeczywistość-odbicie. Humanizacja środków masowego przekazu (samoobrona społeczna, oświata, współpraca) a obszary bez mediów
Szczegółowe wymagania zaliczenia:
Uczestnictwo w zajęciach. Przygotowanie wystąpienia. Aktywność
Egzamin ustny
Lektury:
Edward Sapir, „Język”, [w:] tegoż, „Kultura, język, osobowość”, PIW, Warszawa 1978
Benjamin Lee Whorf, „Model <> Indian Hopi”, [w:] tegoż, „Język, myśl i rzeczywistość”, PIW, Warszawa 1982
Yves Winkin, „Telegraf i orkiestra”, [w:] „Antropologia słowa”, pod red. G. Godlewskiego, WUW, Warszawa 2004
Hans-Georg Gadamer, „Człowiek i język”, [w:] tegoż, „Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane”, PIW, Warszawa 1979
Neil Postman, „Technopol. Triumf techniki nad kulturą”, PIW, Warszawa 2004 (wybór fragmentów)
Walter J. Ong, „Nieco o psychodynamice oralności”, [w:] tegoż, „Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii”, RW KUL, Lublin 1992
Paul Zumthor, „Właściwości tekstu oralnego”, [w:] „Literatura Ludowa”, 1986 nr 1
Bruno Bettelheim, „O sztuce opowiadania baśni”, [w:] tegoż, „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”, PIW, Warszawa 1996
Eric Havelock, „Ogólna teoria oralności pierwotnej”, [w:] „Muza uczy się pisać”, WUW, Warszawa 2006
Bronisław Malinowski, „Etnograficzna teoria słowa magicznego”, [w:] tegoż: „Dzieła”, t. 5, „Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrianda. Język magii i ogrodnictwa”, PWN, Warszawa 1987
Claude Levi-Strauss, „Skuteczność symboliczna”, [w:] tegoż, „Antropologia strukturalna”, KR, Warszawa 2006
Rudolf Otto, „Środki wyrazu <>”, [w:] tegoż, „Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych”, Thesaurus Press, Wrocław 1993
Gerardus van der Leeuw, „Słowo święte i uświęcające”, [w:] tegoż, „Fenomenologia religii”, KiW, Warszawa 1997
Janusz Domański, „Grecka <> a pisarstwo filozoficzne”, [w:] tegoż, „Tekst jako uobecnienie”, Antyk, Warszawa 2002
Walter J. Ong, „Pismo przekształca świadomość”, [w:] tegoż, „Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii”, RW KUL, Lublin 1992
Claude Levi-Strauss, „Lekcja pisania”, [w:] tegoż, „Smutek tropików”, PIW, Warszawa 1960 i n.
Vere Gordon Childe, „Narodziny i ekspansja cywilizacji”, [w:] „Antropologia słowa”, pod red. G. Godlewskiego, WUW, Warszawa 2004,
Jean-Pierre Vernant, „Świat duchowy <>”, [w:] tegoż, „Źródła myśli greckiej”, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 1996
Etienne Gilson, „Słowo mówione i słowo pisane”, [w:] tegoż, „Lingwistyka a filozofia”, PAX, Warszawa 1975
Paul Ricoeur, „Mowa i pismo”, [w:] tegoż, „Język, tekst, interpretacja. Wybór pism”, PIW, Warszawa 1989
Jerzy Bartmiński, „Opozycja ustności i literackości”, [w:] „Literatura Ludowa”, 1989 nr 1
James Burke, „Drukarskie prasy, czyli o maszynach do porządkowania myśli”,[w:] „Antropologia słowa”, pod red. G. Godlewskiego, WUW, Warszawa 2004
Walter J. Ong, „Druk, przestrzeń, zamknięcie”, [w:] tegoż, „Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii”, RW KUL, Lublin 1992
Marshall McLuhan, „Galaktyka Gutenberga”, [w:] tegoż, „Wybór pism”, WAiF, Warszawa 1975
Lucien Febvre, Henri-Jean Martin, „Książka, ten zaczyn”, „Przegląd Humanistyczny”, 1989 nr 8/9
Ian Watt, „Narodziny powieści a czytelnicy”, [w:] tegoż, „Narodziny powieści. Studia o Defoe’em, Richardsonie i Fieldingu”, PIW, Warszawa 1973
Stefan Żółkiewski, „Społeczny obieg literatury” [w:] tegoż, „Kultura literacka 1918-1932”, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973
Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński, „Przełom: warunki, oznaki, omamy”, [w:] tychże, „Literatura polska 1976-1998”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999
„Kalendarium życia literackiego 1976-2000”, pod red. Przemysława Czaplińskiego et al., Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003 (wybór)
„Parnas bis. Słownik literatury urodzonej po 1960 r. Wydanie trzecie i ostatnie!”, pod red. Pawła Dunin-Wąsowicza, Wyd. III, Lampa i Iskra Boża, Warszawa 1998 (wybór)
Stefan Żółkiewski, „Problemy socjologii literatury”, „Badania kultury literackiej i funkcji społecznych literatury”, „O badaniu dynamiki kultury literackiej”, „Pola zainteresowań współczesnej socjologii literatury”, [w:] tegoż, „Kultura. Socjologia. Semiotyka literacka”, PIW, Warszawa 1979
Janusz Maciejewski, „Publiczność literacka i mechanizmy życia literackiego” [w:] „Obszary i konteksty literatury”, DiG, Warszawa 1998
Marcin Wieczorek, „<>. Instrukcja obsługi”, [w:] tegoż, „<>. Instrukcja obsługi”, Ha-art., Kraków 2005
Roman Chymkowski, „Literatura na morzu i w sieci”, [w:] „Liternet”, pod red. Piotra Mareckiego, Ha-art., Kraków 2002
Paul Levinson, “Ekrany XX wieku”, [w:] tegoż, “Miękkie ostrze”, Muza, Warszawa 1999
Manuel Castells, „Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem”, Rebis, Poznań 2003 (wybrane fragmenty)
www.techsty.art.pl,
Derrick de Kerckhove, „Wszystko o hipertekście”, [w:] tegoż, „Inteligencja otwarta”, MIKOM, Warszawa 2001
www.blok.art.pl, http://www.e-ksiazka.it.pl/, www.fabricalibrorum.plwww.fabrica.civ.pl/ Marcin Wieczorek, „Słowo Internetu, słowo w Internecie”, [w:] „Literatura i Kultura Popularna” rocznik IX, Wrocław 2000
www.ksiazki.wp.pl, www.czytelnia.onet.pl, www.pbi.edu.pl, www.bn.org.pl, witryna.czasopism.pl, www.literatura.net.pl, www.biblionetka.pl, www.blog.pl, www.ksiazka.net.pl, www.merlin.pl,
Zdzisław Dobrowolski, „Biblioteka w społeczeństwie informacyjnym”, [w:] tegoż, „Internet i biblioteka”, SBP, Warszawa 1998
Maria Cywińska-Milonas, „Blogi (ujęcie psychologiczne)”, [w:] „Liternet. Literatura i internet”, pod red. Piotra Mareckiego, Ha-art., Kraków 2002
Victor Klemperer, „LTI. Notatnik filologa” (fragmenty), Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wrocław 1983
Michał Słowiński, „Nowomowa”, [w:] tegoż, „Nowomowa po polsku”, PEN, Warszawa 1991
Simone Weil, „Władza słów”, [w:] „Słowo w kulturze: zagadnienia i wybór tekstów”, oprac. M. Boni, G. Godlewski, A. Men cwel, WUW, Warszawa 1995
Ewentualnie, dodatkowo spotkania z redaktorami czołowych wydawnictw literackich oraz/lub przedstawicielami innych ważnych instytucji kulturalnych (BN, IKiCz, czasopism literackich, portali internetowych etc.).
