Przedmiotem niniejszej rozprawy doktorskiej są procesy instytucjonalizacji życia literackiego debiutantów końca XX wieku na przykładzie ważnych dla zagadnienia młodej literatury czasopism: „Czasu Kultury”, „bruLionu” i „Nowego Nurtu”. Podjęte zostały w niej przede wszystkim wątki pozwalające na ukazanie tych periodyków jako ważnych współczesnych instytucji kultury młodoliterackiej.

Najistotniejszą, ogólną cechą przedmiotów i faktów, badanych przez humanistę, jest właśnie to, że są one „czyjeś”, czyli że istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości, które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach.[i]

Ale też ze względu na brak dystansu czasowego, który nie pozwala na rozstrzyganie o wartości dzieł pojedynczych pisarzy-debiutantów, w pracy nie podejmuje się, poza odwoływaniem się do dzieł istniejących, perspektywy historycznoliterackiej, ukazywania historii literatury jako procesu przemian estetycznych czy rozwoju gatunków literackich. Interpretacje dziejów periodyków młodoliterackich nie służą więc przedstawieniu prądów, nurtów literackich, dyskusji dotyczących preferencji estetycznych debiutantów, a praca badawcza nie prowadzi do opisania przemian w dziejach współczesnej prozy i poezji. Ucierpią na tym z pewnością prezentacje twórczości pojedynczych młodych artystów, których utwory funkcjonują w pracy raczej jako przykłady estetycznej różnorodności młodej literatury niż dzieła o autonomicznej wartości artystycznej.

W związku z tym w rozprawie nie zostały postawione zadania krytycznoliterackie, nie podjęto w niej zagadnienia wartościowania literatury młodych. Nie ma w tej pracy prób tworzenia nowej hierarchii nazwisk literatury debiutantów, które podejmowane są we wszystkich książkach poświęconych temu tematowi (w tej kwestii należy odesłać czytelnika do prac szczegółowych, zawartych w bibliografii). 

Żeby zatem wyraźnie wskazać na obszary problemowe i ujęcia badawcze, które zostały podjęte w rozprawie doktorskiej, należy przedstawić najważniejsze zagadnienia, zawarte w kolejnych rozdziałach pracy.

W pierwszym rozdziale, zatytułowanym Wobec przeszłości. Współczesne czasopisma literackie młodych z perspektywy XX wieku, został przedstawiony i uzasadniony zakres materiałowy i czasowy pracy oraz jej cel, którym jest interpretacja podstawowych funkcji, sposobów działania oraz zasad prezentacji literatury w omawianych czasopismach, „Czasie Kultury” (1985-1996), „bruLionie” (1987-1996) i „Nowym Nurcie” (1994-1996). 

W dalszej części rozdziału przedstawiono zagadnienia metodologiczne. Zaproponowane ujęcie nawiązuje do dorobku socjologii literatury, socjologii komunikacji literackiej i semiotyki literackiej. W pierwszym rozdziale zostały wprowadzone też najważniejsze pojęcia, takie jak: kultura literacka, model czasopisma, pokolenie, debiut, instytucje kultury literackiej, obieg literatury itp. Od razu jednak warto zwrócić uwagę, że instytucje kultury literackiej są w tej pracy rozumiane antropologicznie, a więc szeroko, jako wszelkie formy „zorganizowanego zachowania” (B. Malinowski).[ii] Tak też ujęte zostały w rozprawie nie tylko czasopisma literackie, ale również takie zjawiska młodoliterackie, jak konkursy, festiwale i imprezy, audycje radiowe i telewizyjne z literaturą debiutantów związane.

Ale przede wszystkim, w tym rozdziale, przedstawiono – w perspektywie historycznoliterackiej – ważne dla literatury polskiej XX wieku modele czasopism:  model tygodnika społeczno-kulturalnego oraz czasopisma młodoliterackiego, pozwalające na pełniejsze przedstawienie omawianych periodyków debiutantów.

Znaczenie tych modeli dla pism, wybranych do prezentacji kultury literackiej młodych, pozostałoby niejasne, gdyby – już na początku pracy – nie przedstawić szerzej warunków, w których w drugiej połowie lat 80. rozpoczynała się instytucjonalizacja życia literackiego młodych pisarzy i redaktorów. Dlatego też w końcowej części tego rozdziału nacisk został położony na ukazanie drugiego obiegu jako bezpośredniego kontekstu, decydującego o typach uczestnictwa młodych pisarzy w kulturze literackiej.

W rozdziale drugim, zatytułowanym Między zmianą a kontynuacją. Dzieje „Czasu Kultury” jako dochodzenie do reprezentowania pokolenia debiutantów,  zaproponowana w pierwszym rozdziale perspektywa metodologiczna i stworzone narzędzia badawcze zostały wykorzystane do opisu i interpretacji dziejów „Czasu Kultury”. Wyróżnionym problemem stał się stosunek twórców instytucji i literatury debiutantów do problematyki, instytucji i pisarzy drugiego obiegu. Przede wszystkim ukazano proces odchodzenia przez twórców pisma z Poznania od realizacji podstawowych zadań modelu czasopisma społeczno-kulturalnego, można bowiem powiedzieć, że było to warunkiem rozpoczęcia realizacji przez „Czas Kultury” założeń modelu czasopisma młodoliterackiego.

W rozdziale trzecim, zatytułowanym Pokolenie i prowokacja. Znaczenie „bruLionu” w procesach kształtowania modelu czasopisma młodoliterackiego i obiegu młodej literatury, zostały przedstawione opis i interpretacja dziejów „bruLionu”, stanowiącego pierwszą i najwyrazistszą manifestację obecności nowych roczników w kulturze literackiej końca XX wieku. Szczególnie mocno podkreślony został w tym rozdziale związek pokolenia z prowokacją, która stała się metodą działania tego pisma. Nie byłaby ona zrozumiała, gdyby nie związać jej ze stosunkiem tej generacji zarówno do masmediów, jak i kultury alternatywnej, który wpłynął na wypracowany przez twórców „bruLionu” typ uczestnictwa w życiu literackim.

W rozdziale czwartym, zatytułowanym Obieg młodoliteracki. „Nowy Nurt” – pismo dialogu pokolenia debiutantów, ukazano czasopismo, będące najpełniejszą realizacją współczesnej odmiany modelu czasopisma młodoliterackiego. Dlatego szczególną uwagę w tym rozdziale przywiązuje się do ukazania dialogu wewnątrzpokoleniowego między różnymi środowiskami młodoliterackimi, związanymi także z innymi, niż będące przedmiotem interpretacji w tej rozprawie, periodykami debiutantów. Ze względu na uczestnictwo różnych środowisk w debacie młodoliterackiej, mającej miejsce na łamach „Nowego Nurtu”, przykład dwutygodnika z Poznania pozwala na przedstawienie specyfiki kształtującego się w latach 90. obiegu młodoliterackiego (czego wyrazistym przykładem było – przedstawione w tym rozdziale – kształtowanie się pokoleniowej krytyki towarzyszącej).

W rozdziale piątym, zatytułowanym Procesy instytucjonalizacji życia literackiego debiutantów końca XX wieku a model czasopisma młodoliterackiego. „Czas Kultury”, „bruLion” i „Nowy Nurt” w kontekście przemian współczesnej kultury literackiej, zostały przedstawione uwagi końcowe, na które złożyły się wnioski z poprzednich rozdziałów pracy, zawierających interpretacje najważniejszych problemów literatury debiutantów. Ich uporządkowanemu przedstawieniu w tym rozdziale posłużyły główne pojęcia, wprowadzone na początku pracy, takie jak pokolenie, debiut, model czasopisma, obieg literatury. Ukazano je na tle ważnych także dla młodej literatury i jej instytucji przemian kultury literackiej w Polsce, następujących po przełomowym roku 1989.    

W tym rozdziale uzasadnienie swoje znalazła teza, przyświecająca tym refleksjom na temat młodej literatury, o wzroście znaczenia we współczesnej kulturze literackiej w Polsce modelu czasopisma młodoliterackiego, realizowanego przez „Czas Kultury”, „bruLion” i „Nowy Nurt”, jako ważne instytucje życia literackiego debiutantów końca XX wieku.

Ukazane w ostatnim rozdziale – współczesny model czasopisma młodoliterackiego oraz obieg młodoliteracki – pozwoliły także na przedstawienie wniosków dotyczących zmiany miejsca i znaczenia młodej literatury we współczesnej kulturze literackiej w Polsce.

Przypisy:

do góry>>>